W okresie kryzysu warto skupić się na inwestycjach proekologicznych, na które regiony mogą otrzymać finansową pomoc unijną i rządową. Są to m.in. przedsięwzięcia w odnawialne źródła energii (OZE), które zwiększają bezpieczeństwo energetyczne naszego kraju i tym samym stanowią jeden z podstawowych priorytetów w rozwoju polskiej gospodarki. Prognozy odnośnie sektora energetyki odnawialnej w Polsce, przeprowadzone w ostatnich latach przez krajowe i zagraniczne ośrodki badawcze, potwierdzają duże tempo rozwoju. Niezwykle ważne okazuje się tu możliwość skorzystania przez przedsiębiorców z dostępnych instrumentów wsparcia, w tym z funduszy unijnych.

Energetyka odnawialna, ze względu na stojące na jej drodze rozwoju bariery, wymaga wsparcia ze strony władz lokalnych w postaci odpowiednich instrumentów rynkowych i prawnych. Systemy te umożliwiają rozwój technologii OZE oraz pozwalają uzyskać przez stosujące je regiony pożądane efekty rynkowe.

Energia odnawialna pochodzi z naturalnych, niewyczerpywanych źródeł wykorzystujących w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, ciepła ziemi, czyli geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także z biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków lub rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. W przeciwieństwie, paliwa kopalne tj. węgiel czy ropa są zużywane w miarę upływu czasu.

Komisarz ds. polityki energetycznej Andris Piebalgs powiedział, że „w czasach rosnących cen ropy naftowej oraz obaw dotyczących zmian klimatycznych odnawialne źródła energii są szansą, z której nie możemy nie skorzystać. Pomogą nam one zmniejszyć emisje CO2, zwiększyć bezpieczeństwo zaopatrzenia w surowce energetyczne oraz wpłyną na zwiększenie zatrudnienia oraz wzrost sektora zaawansowanych technologii. Jeśli podejmiemy ten wysiłek teraz, Europa stanie się liderem w wyścigu do stworzenia gospodarki charakteryzującej się niskimi emisjami dwutlenku węgla, której tak bardzo potrzebuje nasza planeta."

Ograniczone zasoby paliw kopalnych oraz ciągła dewastacja środowiska naturalnego jako uboczny efekt wykorzystywania energetyki konwencjonalnej zrodziły potrzebę poszukiwania nowych metod pozyskiwania energii: odnawialnych, tańszych i przede wszystkim przyjaznych otaczającej nas przyrodzie, jak i nam samym. Nie do końca zdajemy sobie jednak sprawę, że niektóre z proponowanych rozwiązań nie są owemu środowisku tak do końca „przyjazne".

Jeszcze nie tak dawno, niewiele mówiło się o ekologii i ochronie środowiska, w szczególności w kontekście inwestycji regionalnych. Regiony dostrzegły jednak problem i podjęły działania, dla ograniczenia szkód. Dzięki wzrastającej eko-świadomości, jakie niesie ze sobą postęp cywilizacyjny i technologiczny, zagrożenia zaczynają być neutralizowane przez każdego z nas. Zmiany te napotykają jednak jeszcze na trudne do przezwyciężenia bariery związane z koniecznością budowy świadomości społecznej, a przede wszystkim akceptacji kosztów i wyrzeczeń finansowych.

Ekologia to obszar, który coraz częściej determinuje funkcjonowanie współczesnych regionów. W Polsce rośnie liczba gmin, które dostrzegają fakt, że inwestowanie w budowę pozytywnych relacji z organizacjami ekologicznymi oraz tworzenie przyjaznego środowisku wizerunku opłaca się i przynosi wymierne efekty. Fala prawdziwie zielonych inwestycji dopiero się zaczyna. Budzi to wielkie nadzieje społeczeństwa na czystsze środowisko, a jednocześnie wbrew pozorom, otwiera nowe perspektywy przed regionami.

Niektóre zresztą znalazły już sposób, aby inwestycje proekologiczne pogodzić z wymaganiami unijnymi dotyczącymi zwrotu poniesionych środków finansowych. Ważnym elementem determinującym ekologiczne inwestycje są nakładane przez Unię Europejską ustawy i parametry do których w najbliższych latach muszą się dostosować polskie regiony. Unia nie jest tu jednak tylko przysłowiowym„złym policjantem", oferuje w zamian szeroką pomoc dla przedsiębiorczych w postaci bezzwrotnych dotacji, które w niektórych wypadkach mogą sięgnąć nawet 70% kosztów inwestycji. Jest to w chwili obecnej najkorzystniejsze rozwiązanie finansowania inwestycji. Bez wątpienia wszystkie organizacje, które w swojej działalności przyczyniają się do zanieczyszczenia środowiska, powinny rekompensować ten negatywny wpływ. Gdyby tak było uniknęlibyśmy lub zredukowali w znacznym stopniu niekorzystne zjawiska. Nie musi to jednakże ograniczać i zwiększać kosztów biznesu - wręcz przeciwnie - może być stymulującym bodźcem do rozwoju i umocnienia się na rynku każdej firmy decydującej się na pro-ekologiczne inwestycje.

Komisarz ds. konkurencji Neelie Kroes stwierdziła, że „wytyczne w sprawie pomocy państwa mają znaczny wkład w politykę dotyczącą energii i zmian klimatycznych w Unii oraz w kontynuację procesu reform pomocy państwa. Jest to szansa dla europejskich regionów zarówno na finansowanie projektów środowiskowych jak i wzrost gospodarczy w UE."

Przepisy Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska obejmują obecnie ponad 1 tys. aktów prawnych i wciąż trwają prace nad kolejnymi. Proces tworzenia nowych aktów prawnych w UE trwa zwykle trwa kilka lat i przedsiębiorcy mają szansę już we wczesnym etapie tworzenia przepisów podejmować decyzje i działania zmierzające do określenia ryzyk z nimi związanych, a przez to niwelowania ich skutków w swoim przedsiębiorstwie. Realne zagrożenia i szanse biznesowe dotyczące właśnie kwestii środowiskowych niejednego przedsiębiorcę przyprawiają o bezsenność.

Proces, któremu obecnie się przyglądamy, opiera się na realizacji (już od ponad 35 lat) kolejnych etapów rozwojowych globalnej polityki i prawa ochrony środowiska UE oraz jej krajów członkowskich poprzez wyznaczone programy działania. Obecnie realizowany jest 6 Program Działań wyznaczający politykę w dziedzinie ochrony środowiska (6th European Action Plan - EAP), który UE przyjęła w 2002 roku. Program ten wychodzi z szerokiego spojrzenia na wyzwania związane z ochroną środowiska i dostarcza ramy strategiczne dla polityki ochrony środowiska do roku 2012 poprzez siedem strategii tematycznych UE ustanowionych w celu rozwiązania problemów środowiskowych. Do tematów tych należą:

Implementacja poszczególnych strategii tematycznych następuje poprzez działania na wielu płaszczyznach, np. poprzez prace na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym, poprzez badania, ale także stanowienie prawa, czyli propozycje nowych lub zmianę istniejących aktów prawa wspólnotowego. Wymienione powyżej strategie wskazują obszary, w których UE zabierze głos w perspektywie kilku najbliższych lat, skutkujący nowymi obowiązkami zarówno dla przedsiębiorców, jak i organów administracji. Przykładem może być projekt dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych, projekt ramowej dyrektywy dotyczącej gleb, czy obowiązująca już dyrektywa w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa CAFE).

Komisja Europejska uzgodniła ambitny pakiet wniosków[1], stanowiący realizację przyjętego przez Radę Europejską zobowiązania dotyczącego przeciwdziałania zmianom klimatycznym i promowania energii odnawialnej. Wnioski wykazują, że cele uzgodnione w ubiegłym roku są wykonalne z technologicznego i ekonomicznego punktu widzenia, a ich realizacja otwiera niepowtarzalne możliwości gospodarcze dla europejskich regionów. Środki te doprowadzą do znaczącego zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w łącznym zużyciu energii we wszystkich krajach oraz nałożą na rządy zobowiązanie, wzmocnione groźbą sankcji, do osiągnięcia założonych celów. Dzięki dogłębnej reformie systemu handlu emisjami (ETS), narzucającej limity emisji na całym obszarze UE, główne podmioty odpowiedzialne za emisje CO2 zostaną nakłonione do opracowania czystych technologii produkcji. Celem pakietu, zgodnie z ustaleniami przywódców UE z marca 2007 r., jest obniżenie emisji gazów cieplarnianych w Europie o co najmniej 20 % oraz wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w łącznym zużyciu energii do 20 % do 2020 r. Poziom redukcji emisji zostanie zwiększony do 30% do 2020 r. w momencie zawarcia nowego porozumienia międzynarodowego w sprawie zmian klimatycznych.

Zdaniem Stavrosa Dilmasa, Komisarza ds. środowiska, „pakiet ten, bazujący na pionierskim europejskim systemie handlu emisjami, ukazuje naszym globalnym partnerom, że zdecydowane działanie mające na celu zapobieżenie zmianom klimatycznym jest do pogodzenia z trwałym wzrostem gospodarczym i dobrobytem. Zapewnia ono Europie znaczącą przewagę w wyścigu do stworzenia globalnej gospodarki charakteryzującej się niskimi emisjami dwutlenku węgla, która uwolni falę innowacji i spowoduje powstanie nowych miejsc pracy w sektorze czystych technologii. Wnioski są wypełnieniem zobowiązań przyjętych w zeszłym roku przez przywódców UE i zakładają sprawiedliwy podział zadań. Nadszedł czas, by wszystkie państwa członkowskie w pełni uczestniczyły w tym systemie."

Kwestia statusu i zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii regulowana jest w UE w wielu aktach prawnych. Z punktu widzenia Unii Europejskiej bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjne systemy energetyczne oraz ochrona środowiska przyrodniczego stanowią trzy priorytetowe cele w zakresie zrównoważonego rozwoju, na których opierają się wszystkie stare, jak i te obecnie tworzone unijne regulacje prawne w dziedzinie energetyki. Ze starszych aktów warto wymienić przykładowo przyjętą 26 listopada 1997r. Białą Księgę: Energia dla przyszłości - odnawialne źródła energii, Zieloną Księgę: Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego z 29 listopada 2000r. czy też Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001r. w sprawie promowania energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii na wewnętrznym rynku energetycznym. Z nowszych aktów duże znaczenia ma zaprezentowana 8 marca 2006 roku przez Komisję Europejską Zielona Księga: Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii przedstawiająca sugestie i opcje, które mogą stanowić podstawę nowej kompleksowej europejskiej polityki energetycznej. Wśród sześciu kluczowych dziedzin określonych w owym akcie, szczególne znaczenie dla OŹE mają - „zróżnicowanie form energii", tj. wszelkie działania mające na celu wspieranie przyjaznego dla klimatu zróżnicowania źródeł energii, „zrównoważony rozwój" oznaczający m.in. stworzenie długoterminowych, bezpiecznych i przewidywalnych ram dla inwestycji w dalszy rozwój źródeł czystej i odnawialnej energii w UE oraz „innowacje i technologia", czyli poszukiwanie takich źródeł energii, które z jednej strony przyniosłyby oszczędności, z drugiej natomiast byłyby przyjazne dla środowiska.[2]

Odrębnym źródłem prawa regulującym kwestie energetyki są umowy międzynarodowe. Należy wspomnieć w tym miejscu Traktat Karty Energetycznej z 1994 roku, który w art. 19 - Aspekty ochrony środowiska nałożył na sygnatariuszy obowiązek uwzględniania rozwoju i wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz protokół Karty Energetycznej dotyczący efektywności energetycznej i odnośnych aspektów ochrony środowiska (akty te weszły w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej dnia 23 lipca 2001r.).

Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych wyznacza cele w zakresie stosowania energii odnawialnej, które mają zostać osiągnięte przez państwa członkowskie do 2020 roku (wzrost użycia energii odnawialnej o 5,5 proc. w stosunku do poziomu z 2005 roku dla każdego z państw). W 2005 roku udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii w Polsce wynosił 7,2 proc., natomiast celem dla Polski będzie osiągnięcie udziału zielonej energii w zużyciu energii na poziomie 15 proc. w 2020 roku.

Państwa UE będą miały swobodę w doborze środków do osiągnięcia celów wyznaczonych w dyrektywie, przy czym będą zobowiązane do przedstawienia wybranych przez siebie instrumentów w Narodowym Planie Działania przygotowanym w 2010 r. Ponadto będzie istnieć możliwość podjęcia środków prawnych przeciwko określonemu państwu jeszcze przed 2020 rokiem w przypadku ustalenia, że dane państwo nie zdoła osiągnąć wyznaczonych celów. Są trzy punkty projektu szczególnie istotne dla przedsiębiorców sektora energetycznego:

Komisja proponuje wzmocnienie, na podstawie europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), jednolitego rynku handlu emisjami CO2, obejmującego cały obszar UE, w którego zakres  weszłyby również inne gazy cieplarniane (obecny system obejmuje jedynie CO2) oraz który obejmowałby wszystkie największe obiekty przemysłowe emitujące największe ilości tych gazów. Kwota uprawnień do emisji dopuszczonych do obrotu na rynku będzie redukowana z roku na rok tak, by wolumen emisji objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji został zmniejszony w 2020 r. o 21% w stosunku do poziomów z 2005 r.

W sektorze energetycznym, będącym głównym źródłem emisji w UE,  wszystkie uprawnienia do emisji będą przyznawane w drodze licytacji od samego początku funkcjonowania nowego systemu, czyli od 2013 r. Inne sektory przemysłowe, jak również lotnictwo, będą przechodziły na system przyznawania wszystkich uprawnień w drodze licytacji stopniowo, chociaż możliwe będzie zastosowanie wyjątków w przypadku sektorów szczególnie narażonych na konkurencję ze strony producentów z krajów nie podlegających porównywalnym ograniczeniom w zakresie emisji CO2. Ponadto licytacje będą miały charakter otwarty: każdy europejski podmiot gospodarczy będzie mógł kupować uprawnienia w dowolnym państwie członkowskim.

Dochody z systemu handlu uprawnieniami do emisji powiększą wpływy państw członkowskich, przy czym powinny one zostać przeznaczone na wsparcie UE w wysiłkach na rzecz wdrożenia gospodarki przyjaznej środowisku przez wspieranie innowacji w obszarach takich jak odnawialne źródła energii, wychwytywanie dwutlenku węgla i jego składowanie, jak również badania i rozwój. Część dochodów powinna zostać przeznaczona na wsparcie krajów rozwijających się w dostosowaniu się do zmian klimatycznych. Komisja ocenia, że do 2020 r. dochody z licytacji powinny sięgnąć 50 mld EUR rocznie.

W czwartym roku funkcjonowania europejski system handlu emisjami okazuje się być efektywnym instrumentem umożliwiającym stworzenie rozwiązania opierającego się na zasadach rynkowych, tj. dostarczającego zachęt do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. System obejmuje obecnie 10 000 zakładów przemysłowych na terenie UE - w tym elektrownie, rafinerie ropy naftowej oraz huty - odpowiedzialnych za prawie połowę emisji CO2 na terenie UE. W ramach nowego rozwiązania system handlu uprawnieniami do emisji obejmie ponad 40 % całkowitej wielkości emisji. Zakłady przemysłowe emitujące mniej niż 10 000 ton CO2 nie będą musiały uczestniczyć w systemie handlu emisjami - celem jest zmniejszenie obciążeń administracyjnych.

W sektorach nie objętych europejskim systemem handlu emisjami takich jak budownictwo, transport, rolnictwo czy sektor odpadów do 2020 r. emisje w Unii Europejskiej zostaną zredukowane o 10% poniżej poziomów z 2005 r. Komisja proponuje dla każdego państwa członkowskiego specjalny poziom docelowy zmniejszenia, a w przypadku nowych państw członkowskich, możliwego zwiększenia emisji do 2020 r. Zmiany te wahają się w przedziale od -20 % do +20 %.

Oprócz zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku emisji zanieczyszczeń wszystkie państwa członkowskie muszą jak najszybciej zacząć zmieniać strukturę zużycia energii w ramach swoich rynków. Na dzień dzisiejszy udział energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w zużyciu końcowym w UE wynosi 8,5% co oznacza, że dla osiągnięcia zakładanego poziomu 20% do 2020 r. niezbędny będzie średni wzrost jej udziału o 11,5 %.

Polska po przystąpieniu do Unii Europejskiej zobowiązana została do wdrożenia mechanizmów wsparcia energetyki odnawialnej i wybrała w tym zakresie tzw. system zielonych certyfikatów, który wdrożono w Polsce w 2005 r. w ramach nowelizacji Prawa energetycznego. Poprzez jego zastosowanie uregulowana została procedura zakupu odpowiedniej ilości zielonej energii oraz obowiązek zakupu zielonych certyfikatów, które stanowią prawa majątkowe nadane świadectwom pochodzenia tejże energii. Dzięki temu producent energii odnawialnej w Polsce uzyskuje przychody z dwóch źródeł - ze sprzedaży samego prądu po cenie rynkowej oraz z zielonego certyfikatu. Ten ostatni jako zbywalne prawo majątkowe sprzedawany jest na giełdzie lub też poprzez umowy bilateralne, zawierane pomiędzy producentem a dystrybutorem. Spółka dystrybucyjna może także wypełnić obowiązek zakupu zielonej energii poprzez wniesienie tzw. opłaty zastępczej, której wysokość reguluje Prawo energetyczne.

W Polsce nałożono obowiązek zakupu energii z OZE. Najważniejszym dokumentem dla rozwoju OZE w naszym kraju jest Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, którą zatwierdził polski Sejm w sierpniu 2001 r. Wskazuje ona podstawowe cele i możliwości rozwoju energetyki odnawialnej do 2020 r., jak również zakłada zwiększenie udziału energii z OZE w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% dziesięć lat później. Wynika z tego, że wartość udziału OZE wzrośnie trzykrotnie w stosunku do 19.

Krajowe regulacje prawne dotyczące rozwoju OZE:

Tak duże zainteresowanie tą tematyką nie jest zjawiskiem nieuzasadnionym. Potencjał tkwiący tylko w jednym z możliwych źródeł energii odnawialnej - Słońcu, najlepiej oddaje cytat prof. Jana Pabisa: „Gdyby zgromadzić całą energię paliw naszego globu, tj. energię z węgla, drewna, gazu, ropy naftowej i spalić ze sprawnością 100%, to wartość uzyskanej energii równałaby się energii słonecznej dostarczonej do Ziemi zaledwie przez cztery dni"[3]. Wśród tych sektorów energetyki odnawialnej, które ostatnimi czasy cieszą się największą popularnością, warto wymienić: energetykę wiatrową, słoneczną, wodną, pozyskiwaną z biomasy, ogniw paliwowych oraz pomp ciepła. Każdy z nich, w generalnym rozrachunku, posiada dodatni bilans zysków, jakie człowiek i środowisko naturalne odnoszą w momencie zastępowania nim energetyki konwencjonalnej, mimo, że niejednokrotnie nie jest on wolny od wad, a korzyści ekonomiczne zaczynają się jawić dopiero w bardzo odległej przyszłościowo analizie.

Przykładowo, wdrożenie w 2010r. 1600 MW instalacji wiatrowych na lądzie oraz 300 MW na morzu pozwoliłoby na redukcję emisji do atmosfery wielu szkodliwych związków: 18200 tys. ton CO₂, 123 tys. ton SO₂, 58 tys. ton NO_x oraz 3,7 tys. ton PM[4]. Ponadto, do wyprodukowania danej ilości energii potrzebna jest zdecydowanie mniejsza powierzchnia niż w przypadku źródeł konwencjonalnych (trzykrotnie mniejsza niż dla energii z węgla), jak również, pięciokrotnie mniejszy jest stosunek energii włożonej w proces produkcyjny do energii wyprodukowanej. Warto również zwrócić uwagę na zagospodarowanie przestrzenne terenów pod siłownie wiatrowe. Po pierwsze, mogą być one wykorzystywane do celów rolniczych. Po drugie, istnieje możliwość umiejscawiania siłowni w bezpośrednim sąsiedztwie odbiorców energii, co pozwala osiągnąć minimalne straty przesyłu. Po trzecie, turbiny wiatrowe są przez niektórych uważane za cenny element krajobrazu, przez co stają się obiektem dużego zainteresowania turystów.

Z kolei przeciwnicy tego źródła energii wśród kontrargumentów wymieniają m.in. oślepiające błyski i hałas emitowane przez poruszające się turbiny, zagrożenie, jakie stanowią one dla przelatujących ptaków, dewastację naturalnego krajobrazu na skutek sztucznej ingerencji w jego porządek, a wśród wad ekonomicznych: wysokie koszta inwestycyjne i zmienność mocy w czasie.

Drugim pod względem możliwości efektywnego wykorzystania na terenie Polski źródłem energii jest biomasa[5]. Mimo, że podczas spalania wytwarza CO₂, jest bezpieczna, ponieważ emisja ta jest równoważona pochłanianiem owego gazu cieplarnianego przez rośliny, które z kolei odtwarzają biomasę w procesie fotosyntezy. Ostatecznie współczynnik emisji CO₂ oraz podtlenku azotu jest bliski zeru, zaś ilość wytwarzanych NO_x jest pięciokrotnie mniejsza w stosunku do spalania oleju napędowego. Wartymi podkreślenia są również: fakt zagospodarowania odpadów drzewnych nienadających do wykorzystania w przemyśle oraz marnowanych, jak do tej pory, nadwyżek żywności, a w dalszej kolejności decentralizacja produkcji energii oraz aktywizacja terenów wiejskich.

Zbyt duże jednak zainteresowanie biomasą niesie ryzyko zmniejszenia bioróżnorodności w przypadku monokultur roślin energetycznych, takich jak eukaliptus, wierzba, czy topola oraz rodzi problem zanieczyszczeń powietrza popiołami, dioksynami i furanami, które mają działanie rakotwórcze, a emitowane są w trakcie spalania biomasy nasączonej pestycydami i pomieszanej z odpadami tworzyw sztucznych.

Energia Słońca z kolei, może być wykorzystana za pośrednictwem kolektorów słonecznych lub ogniw fotowoltaicznych. I tutaj, podobnie jak w przypadku prawie wszystkich rozważanych odnawialnych źródeł energii, udaje się uniknąć wytwarzania wielu szkodliwych związków. Dla kolektora dającego energię ok. 715 kWh/m² rocznie unikamy średnio emisji zanieczyszczeń w ilości: 4 kg/m² SO₂, 3 kg/m² NO_x, 500 kg/m² CO₂, 35 kg/m² pyłu i żużlu[6]. Ponadto, dzięki temu, że pracują zupełnie bezgłośnie oraz charakteryzują się estetycznym wyglądem, jak i długą żywotnością i dużą efektywnością, mogą być na stałe wkomponowane w dachy lub ściany budynków. Podobnie rzecz się ma w przypadku ogniw fotowoltaicznych. Niestety, żadna ze wspomnianych technik przetwarzania energii słonecznej nie jest wolna od problemu utylizacji paneli po zakończeniu ich eksploatacji, co wynika z obecności w ich powłokach selektywnych metali ciężkich takich jak: chrom, nikiel, kobalt.

Kolejnym z potencjalnych źródeł energii jest woda - niewyczerpany, bo będący w nieustannym obiegu czynnik roboczy. Elektrownie wodne w trakcie pracy nie wytwarzają ścieków, ani nie emitują spalin i pyłów. Wytworzenie za ich pomocą 1GWh energii elektrycznej to unikniecie emisji: 7 ton SO_x, 960 ton CO₂, 3 ton NO_x, 0,19 tony PM[7]. Dodatkowo ogromną zaletą jest tworzona ochrona przeciwpowodziowa oraz możliwość regulowania stosunków wodnych w najbliższej okolicy, głównie poprzez małą retencję wodną. Mają one również wpływ na rozwój turystyki, ponieważ sztuczne zbiorniki wodne często stanowią cenny element krajobrazu oraz mogą służyć do uprawiania sportów wodnych i rybołówstwa. Ponadto lokalizacja Małych Elektrowni Wodnych w pobliżu odbiorców pozwala zminimalizować straty przesyłu oraz może stanowić czynnik aktywizujący w środowiskach wiejskich.

Niestety, mimo tak wielu zalet należy również przeanalizować wady, a wśród nich utrudnianie wędrówek ryb na tarło i rozwój narybku, likwidowanie miejsc lęgowych ptaków poprzez podnoszenie się poziomu wód w rzece i naturalną erozję brzegów oraz zamieranie życia w zbiornikach na skutek ich zamulania i odtleniania.

Wśród cieszących się coraz większym zainteresowaniem źródeł energii warto również wymienić pompy ciepła, które pracują cicho, ekologicznie i energooszczędnie, a przy tym same wpływają na rozwój innych niekonwencjonalnych źródeł energii odnawialnej, wykorzystywanych w układach kogeneracyjnych. Jednakże nadal nierozwiązany jest fakt wykorzystywania szkodliwych czynników roboczych w niektórych typach pomp ciepła (np. freony, NH₃, H₂SO₄), choć coraz popularniejsza jest tendencja używania bardziej przyjaznych środowisku środków zastępczych. Ograniczona jest również możliwość zagospodarowania działki w przypadku instalacji kolektorów poziomych, co zmniejsza ilość drzew znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie gospodarstw domowych.

Na koniec warto przyjrzeć się wdrażanemu dopiero rozwiązaniu energetycznemu, jakim są ogniwa paliwowe. Jak podaje Urząd Regulacji Energetyki, zastąpienie tradycyjnych metod wytwarzania energii elektrycznej przez te urządzenia powinno zmniejszyć emisję CO₂ o 40-60% i NO_x o 50-90%. Choć scenariusz zastosowania ogniw paliwowych na tak szeroką skalę jest jeszcze bardzo odległy, to nawet wykorzystywanie ich w mniejszym stopniu wskazuje na niepodważalne korzyści, takie jak bezgłośna praca, rozwój energetyki rozproszonej i minimalizacja strat przesyłu energii dzięki bliskiej lokalizacji względem odbiorcy. Ponadto wodór, będący paliwem dla tych urządzeń, podobnie jak woda ma praktycznie niewyczerpane zasoby, jednak proces jego pozyskiwania stanowi jeden z najsłabszych punktów energetyki opartej o ogniwa paliwowe. Jest on energochłonny, często połączony z emisją szkodliwych gazów (np. CO₂ w procesie reformingu parowego z metanu) oraz niesie ryzyko wybuchu w trakcie niekontrolowanego połączenia wodoru z tlenem. Warto jednak zauważyć, że owo emitowanie trujących gazów ma miejsce bezpośrednio w miejscu wytwarzania wodoru, dlatego jest łatwiejsze do opanowania i zagospodarowania niż w przypadku zanieczyszczeń powietrza pochodzących z innych źródeł.

Według 64% Polaków najważniejszą korzyścią dla społeczeństwa wynikającą z korzystania z odnawialnych źródeł energii (OZE) jest ochrona środowiska naturalnego - wynika z raportu przeprowadzonego przez TNS OBOP w ramach Ogólnopolskiego Programu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Lokalnych. Jednak eksperci przekonują, że wykorzystywanie OZE niesie ze sobą znacznie więcej korzyści, w tym dla zrównoważonego rozwoju regionów i zamieszkujących go społeczności.

Za największą korzyść wynikającą z korzystania z energii odnawialnej 64% Polaków uważa ochronę środowiska naturalnego. Na drugim miejscu wskazują niższe ceny energii (28%), a na kolejnym zmniejszenie zużycia energii elektrycznej, co przekłada się na mniejszą emisję szkodliwych dla atmosfery gazów (21% respondentów).

"Odnawialne źródła energii to alternatywa dla tradycyjnych źródeł energii. Przyspieszające światowe gospodarki i poziom społecznego rozwoju determinują większe zużycie i zapotrzebowanie na energię. To sprawia, że globalna gospodarka produkuje jej coraz więcej, a to negatywnie wpływa na klimat i naturalne środowisko" - mówi dr inż. Arkadiusz Węglarz, ekspert programu, członek Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE). "Upowszechnienie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii ma więc ogromne znaczenie dla zmniejszenia szkodliwej dla środowiska emisji CO2 oraz zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów" - dodaje dr inż. Węglarz.

W Polsce wykorzystanie odnawialnych źródeł energii pozostaje na stosunkowo niskim poziomie. Dzieje się tak, m.in. dlatego, że inwestycje w proekologiczne rozwiązania energetyczne zarówno w skali makro (np. w gminie), jak i mikro (z perspektywy indywidualnego użytkownika) napotykają wiele barier. Jak wynika z raportu TNS OBOP, główną z nich w opinii Polaków jest brak inicjatywy np. ze strony władz gminy (26%), a ponadto brak środków na finansowanie tego typu inwestycji (25%) i brak wiedzy na ten temat (23%).

Tymczasem, jak przekonują eksperci Ogólnopolskiego Programu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Lokalnych, dla Polskich gmin i przedsiębiorców istnieje wiele możliwości zewnętrznego finansowania proekologicznych inwestycji. "Finansowanie OZE to jeden z ważnych priorytetów krajowych i europejskich funduszy wspierających politykę ekologiczną wszystkich państw Unii Europejskiej. Wśród krajowych funduszy możliwe jest uzyskanie dofinansowania m.in. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy" - wyjaśnia Artur Michalski, ekspert programu, Business Consulting Group, były wiceprezes NFOŚiGW. "Istnieje również możliwość finansowania inwestycji na OZE ze środków unijnych, m.in. z Funduszu Spójności czy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego" - dodaje Michalski.

Informacji na temat możliwości finansowania warto szukać m.in. na stronach internetowych, jak www.nfosigw.gov.pl czy www.funduszeeuropejskie.gov.pl oraz w specjalnych punktach informacyjnych instytucji odpowiedzialnych za przydział środków. Organizowanych jest również także wiele kursów i warsztatów nt. pozyskiwania funduszu unijnych i procedur ich przyznawania. W okresie od stycznia do czerwca 2010 przeprowadzony zostanie m.in. cykl "Warsztatów Dobrego Klimatu", podczas których eksperci Ogólnopolskiego Programu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Lokalnych będą przybliżać informacje m.in. o finansowaniu OZE.

Jednak inwestowanie w proekologiczne rozwiązania energetyczne, jak np. farmy wiatrowe, kolektory słoneczne czy elektrownie wodne to nie tylko korzyści mające znaczenie dla ochrony środowiska. To także inwestycja w rozwój ekonomiczny i gospodarczy regionu, a co za tym idzie rozwój zamieszkującej go społeczności. "Proekologiczne inwestycje w gminie przyczyniają się m.in. do zmniejszenia wydatków na energię, a wówczas zaoszczędzone pieniądze gmina może przeznaczyć na inne potrzeby, jak np. inwestycje, zagęszczenie sieci szkół, domów kultury, organizację imprez i integrację lokalnej społeczności" - tłumaczy dr Andrzej Hałasiewicz, ekspert programu, adiunkt Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. "Wszystko to składa się na zrównoważony rozwój regionu oraz zamieszkującej go społeczności" - dodaje dr Hałasiewicz.

Jak podkreślają eksperci programu, sam fakt inwestowania przez gminy w ich rozwój sprawia często, że w mieszkańcach danego regionu zaszczepiona zostaje chęć do podejmowania dodatkowych działań na rzecz dalszego rozwoju i poprawy jakości życia w miejscu ich zamieszkania. "W ten sposób spirala działania samoistnie się nakręca - odbiorca korzyści wynikających z inwestycji staje się również inicjatorem nowych porojektów i w ten sposób przyczynia się do zainaugurowania nowych inwestycji. Takie działania mogą bardzo korzystnie wpłynąć na proces zrównoważonego rozwój danej społeczności" - podsumowuje dr Hałasiewicz.

Ogólnopolski Program na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Lokalnych "Gaspol kibicuje klimatowi" - celem programu jest edukacja polskiego społeczeństwa na temat wykorzystania nowoczesnych rozwiązań energetycznych i ich roli w redukcji emisji szkodliwych gazów CO2 do atmosfery. Zadaniem programu jest również aktywizowanie gmin, powiatów i społeczności lokalnych do podejmowania inicjatyw proekologicznych jako istotnych dla zrównoważonego rozwoju poszczególnych regionów. Program jest realizowany pod patronatem Ministerstwa Gospodarki.

W obecnym okresie programowania 2007-2013 istnieje wiele możliwości finansowania projektów energetycznych z zakresu OZE. Na inwestycje w energię odnawialną przeznaczone zostały środki w wysokości ponad 2 mld euro. Końcową datą kwalifikowalności kosztów jest 31 grudnia 2015 r. Wsparcie na poziomie krajowym dostępne jest w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) w działaniu 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, gdzie dofinansowane mogą być inwestycje w zakresie budowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej wykorzystujących energię wiatru, wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy lub ciepła przy użyciu energii geotermalnej lub słonecznej. W działaniu tym przedsiębiorstwa starać się mogą także o wsparcie inwestycji w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w kogeneracji oraz w układach niespełniających kryterium wysoko sprawnej kogeneracji. Wyklucza się natomiast możliwość dofinansowania technologii współspalania paliw kopalnych i biomasy lub biogazu, a także budowy lub przebudowy obiektów energetycznych spalających odpady komunalne.

Charakter udzielenia wsparcia reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielania pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wytwarzających energię elektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł energii (DzU z 2009 r. nr 21, poz. 112), gdzie określono szczegółowe przeznaczenie, warunki i tryb udzielania pomocy publicznej. Zgodnie z mapą pomocy regionalnej intensywność wsparcia zależy od lokalizacji inwestycji i wielkości przedsiębiorstwa (od 30 do 70% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem). Jednocześnie maksymalna kwota wsparcia nie może przekroczyć 40 mln zł. Określono ponadto minimalne wartości dla projektów, które mogą otrzymać dofinansowanie w ramach działania. I tak dla inwestycji w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz w ramach budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych min. wartość to 10 mln zł, a dla pozostałych typów projektów 20 mln zł.

Równie istotnym działem wspierającym OZE jest budowa oraz modernizacja sieci umożliwiających przyłączenie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Jest to możliwe w ramach działanie 9.6 Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych. Tutaj dofinansowaniu podlegają tylko projekty o wartości przekraczającej 20 mln zł, w pełni dedykowane przyłączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE.

Z kolei działania 9.5 Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych i 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii umożliwiają ubieganie się o dofinansowanie jedynie przedsiębiorcom planującym inwestycje o wartości przekraczającej 20 mln zł. W przypadku działania 9.5 wspierane będą tylko projekty budowy zakładów lub instalacji do produkcji biokomponentów i biopaliw stanowiących samoistne paliwa. W ramach działania 10.3 możliwa będzie budowa nowoczesnych linii technologicznych wytwarzających urządzenia wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej i cieplnej ze źródeł odnawialnych oraz biokomponentów i biopaliw.

W ramach oceny merytorycznej I stopnia działania 9.4 wprowadzono kryterium stanu gotowości projektu do realizacji. Daje to możliwość zdobycia dodatkowych 16 pkt. wynikających z dostarczenia dokumentów potwierdzających dostępność środków na sfinansowanie przedsięwzięcia oraz prawomocnego pozwolenia na budowę, prawomocnej decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych i dokumentacji technicznej. W związku ze sposobem refundacji wydatków w ramach pomocy publicznej należy zwrócić uwagę na dodatkowe kryterium formalne, jakim jest kwalifikowalność wydatków i ocena wykonalności pod kątem pomocy publicznej. Najważniejsza zasada w odniesieniu do katalogu kosztów kwalifikowanych brzmi: „wydatki muszą być poniesione i udokumentowane zgodnie z obowiązującym prawem polskim oraz prawem wspólnotowym, a przede wszystkim należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność poniesionych wydatków z przepisami obowiązującymi w obszarach zamówień publicznych, ochrony środowiska, ochrony przyrody, pomocy publicznej oraz rachunkowości".

W ocenie wykonalności pod kątem pomocy publicznej najważniejszy jest moment rozpoczęcia inwestycji, ustalenie dopuszczalnej wartości pomocy, jak również określenie wielkości pomocy i przewidywana inna pomoc publiczna wspierająca inwestycje. Istotne jest także umieszczenie analizy opcji technicznych, która prowadzi do osiągnięcia celu inwestycji. Należy także rozważyć alternatywne warianty projektu. Zmiany te nie mogą jednak mieć wpływu na osiągnięcie lub zmianę celów wynikających z wniosku. Instytucja wdrażająca (IW), którą dla działań 9.4-9.6 i 10.3 POIiŚ jest Instytut Paliw i Energii Odnawialnej (IPIEO), weryfikuje bardzo dokładnie wszystkie przedstawione dane, właściwie w każdym z trzech etapów ocen, przez które przechodzi wniosek. Dlatego też najważniejsze są mocne podstawy wszystkich wyliczeń, gdyż wnioskodawca może być wezwany do udowodnienia ich pod groźbą odrzucenia wniosku. Projekt może również nie zostać zakwalifikowany do wsparcia w przypadku, kiedy całkowicie zmienią się założenia oraz wydatki kwalifikowane inwestycji, gdyż mogą one nie spełniać wymogów formalnych. Bardzo istotne jest prawidłowe i wyczerpujące przygotowanie odpowiedzi na oceniane kryterium przygotowania organizacyjno-instytucjonalnego, zawartego w ocenie merytorycznej. Beneficjenci składają oświadczenie o stosowaniu ustawy o Prawie zamówień publicznych do zawierania umów związanych z realizacją projektu bądź o wyłączeniu spod jej zapisów.

W ramach pierwszego konkursu, zakończonego 14 kwietnia br., do IW wpłynęło 120 wniosków o dofinansowanie. Z tej liczby aż 86 dotyczy budowy farm wiatrowych. Drugie miejsce zajęły inwestycje związane z produkcją biogazu - 19 wniosków (tab. 1).

Tab. 1. Wnioski złożone w pierwszej rundzie naboru w ramach działania 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych POiŚ

Całkowita kwota, o którą ubiegają się potencjalni beneficjenci, kształtuje się na poziomie ok. 3,148 mld zł. Do podziału jest 750 mln zł.

Projekty o wartości niższej niż 20 mln zł oraz w przypadku wytwarzania energii elektrycznej z biomasy lub biogazu, a także w zakresie budowy lub rozbudowy małych elektrowni wodnych dla przedsięwzięć o kwocie mniejszej niż 10 mln zł mogą otrzymać wsparcie na nową inwestycję w zakresie OZE z 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Są one wdrażane na poziomie poszczególnych województw. Wszystkie regiony stosują konkursową procedurę wyłaniania dofinansowywanych operacji dla przedsiębiorstw. Wniosek aplikacyjny można złożyć jedynie w terminie wskazanym w ogłoszeniu o naborze wniosków, który ukazuje się na stronie internetowej instytucji wdrażającej.

O wyborze konkretnego RPO decyduje lokalizacja inwestycji. Ponadto czasem konieczna jest siedziba wnioskodawcy na terenie danego województwa. Przykładowo, jeśli firma będzie chciała wybudować elektrownie wodną w Lesku (woj. podkarpackie) o wartości 6 mln zł, to wówczas należy skorzystać z RPO woj. podkarpackiego jako źródła finansowania inwestycji ze środków publicznych. Jeżeli koszt tego projektu przekroczyłby wartość 12 mln zł, to wtedy jedyną możliwością finansowania ze środków unijnych byłby POIiŚ, działanie 9.4.

Każdy RPO wyznacza własne, szczegółowe zasady udzielania wsparcia (tab.2). Nie wszystkie województwa wyszczególniły specjalne działania na dofinansowanie inwestycji z zakresu OZE dla przedsiębiorstw. W niektórych istnieje możliwość wsparcia takich projektów z działań dotyczących ochrony środowiska. Pozostałe nakazują natomiast startować firmom do konkursów wraz z innymi rodzajami inwestycji, w tym z przedsięwzięciami o charakterze innowacyjnym (konkursy te cieszą się ogromnym zainteresowaniem). Kryteria wyboru projektów w tych działaniach promują firmy wprowadzające na rynek innowacyjny produkt, co automatycznie zmniejsza szanse otrzymania dofinansowania na inwestycje z zakresu OZE. Niektóre regiony wprowadziły również ograniczenia kwotowe wielkości wsparcia.

Tab. 2. Możliwości finansowania inwestycji z funduszy unijnych z zakresu OZE w regionach